โดย ทพญ.ทวินันท์ พานพิศ ทันตแพทย์เฉพาะทางรักษารากฟัน
การผ่าตัดปลายรากฟันในฟันที่มีรอยโรครอบปลายรากขนาดใหญ่
เมื่อตรวจพบเงาดำปลายรากฟันขนาดใหญ่โดยเฉพาะเมื่อเงาดำคลอบคลุมปลายรากฟันหลายซี่ ทันตแพทย์ควรทำการวินิจฉัยแยกโรคระหว่าง Endodontic lesion และ Nonendodontic lesion เพื่อให้สามารถวางแผนการรักษาได้อย่างถูกต้อง โดยอาศัยข้อมูลจากการซักประวัติ อาการ การตรวจภายนอกและภายในช่องปาก การถ่ายภาพรังสี เป็นต้น โดยรายงานผู้ป่วยรายนี้เป็นผู้ป่วยเพศชาย อายุ 44 ปี มาด้วยอาการมีตุ่มหนองที่บริเวณเหงือกของฟันหน้าบน ถูกส่งตัวมาเนื่องจากตรวจพบเงาดาขนาดใหญ่ครอบคลุมปลายรากฟันซี่ 21 ถึง 15 เคยมีประวัติประสบอุบัติเหตุลื่นล้มฟันหน้ากระแทกพื้นเมื่อ 30 ปีที่แล้ว ได้รับการรักษาคลองรากฟันซี่ 21, 11, 12 และผ่าตัดปลายรากฟันซี่ 11, 12 ไปแล้วโดยได้รับการอุดย้อนปลายรากด้วยอมัลกัม แต่ยังคงมีอาการ ตรวจภายนอกช่องปากไม่พบความผิดปกติ ตรวจภายในช่องปากพบตุ่มหนองที่บริเวณเหงือกทางด้านริมฝีปากของฟันซี่ 11 ซึ่ง trace gutta-percha แล้วไปสิ้นสุดที่เงาดำปลายรากซี่ 11 ฟันซี่ 21-12 มีอาการเคาะเจ็บ โยก 1st degree ส่วนซี่ 13-15 ยังตอบสนองต่อ vitality test ภาพรังสีแสดงเงาดาขนาดใหญ่ 1 วง ขอบเขตชัดเจน ไม่พบ corticated margin ขนาด 3.5 x 2.5 ซม. ครอบคลุมปลายรากฟันซี่ 21 ถึง 15 ได้ให้การวินิจฉัยแยกโรคเป็น Radicular cyst, Keratocystic odontogenic tumor, Ameloblastoma และ Adenomatoid odontogenic tumor วางแผนทำการรักษาร่วมกับภาควิชาศัลยศาสตร์โดยการผ่าตัดปลายรากซี่ 21 และผ่าตัดปลายรากฟันซ้าซี่ 11, 12 และอุดย้อนปลายรากด้วย MTA ร่วมกับการทำ enucleation ซึ่งผล biopsy พบว่าเป็น Radicular cyst ทาการติดตามอาการเป็นระยะเวลา1 ปี พบว่าผู้ป่วยไม่มีอาการใดๆ เงาดำมีขนาดเล็กลง และฟันซี่ 13-15 ยังตอบสนองต่อ vitality test ตามปกติ การวินิจฉัยแยกโรคของเงาดำปลายรากฟันขนาดใหญ่มีความสำคัญอย่างมาก เนื่องจากอาจเป็นได้ทั้งEndodontic หรือ Nonendodontic lesion ซึ่งสามารถให้การวินิจฉัยได้โดยการ biopsy หากเป็น Nonendodontic lesion การรักษาคลองรากฟันจะไม่สามารถทำให้รอยโรคนั้นหายได้ แต่จำเป็นต้องให้การรักษาอื่นๆ เช่น การทำ enucleation หรือ en bloc resection เพื่อป้องกันการ recurrence เป็นต้น แต่หากเป็น Radicular cyst ทันตแพทย์จำเป็นต้องทำการกำจัดเชื้อในคลองรากฟัน และการอุดคลองรากให้แนบสนิทด้วยวัสดุที่มีคุณสมบัติที่ดี ร่วมกับการควัก cyst จึงจะสามารถทำให้การรักษาประสบความสำเร็จได้